Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

Androïde Tom (Dan Stevens) is ontworpen om mens Alma gelukkig te maken, in ‘Ich bin dein Mensch’.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Interview | Maria Schrader, regisseur De Duitse regisseur Maria Schrader werpt met haar romantische komedie ‘Ich bin dein Mensch’ belangrijke vragen op over wat liefde is. „Wat is de waarheid van onze gevoelens? Bestaat onbaatzuchtige liefde of is het louter behoeftebevrediging?”

Zou u er één willen? Een liefdesrobot die helemaal op u is gericht? U wil begrijpen, gelukkig maken? Ik mompel iets ontwijkends („ik ben al bezet”) wanneer de Duitse regisseur Maria Schrader (56) me over de telefoon die vraag stelt. Schrader: „Toen ik begon met filmen, leek zo’n liefdesalgoritme me een nachtmerrie voor de toekomst van de mens. Vreemd genoeg begon ik daar onder het maken steeds meer aan te twijfelen. En tijdens de montage dacht ik al: bieden ze mij zo’n robot aan, dan zou ik hem best wel even willen proberen.”

Maria Schraders Ich bin dein Mensch gaat over liefde tussen vrouw en robot. In de nabije toekomst stemt de Berlijnse academica Alma in met een experiment om drie weken lang androïde Tom in huis te nemen, een prototype dat is ontworpen om haar gelukkig te maken. Als tegenprestatie krijgt Alma geld voor haar research naar poëzie in spijkerschrift. Zo ontspint zich een zonderlinge, fascinerende romantische komedie.

Schrader raakte geïntrigeerd door dit idee na het lezen van een kort verhaal voor een Duitse, Black Mirror-achtige tv-serie over een vrouw en een liefdesbot. „Dat verhaal nam een klassieke wending richting dood en destructie, maar zette mij aan het denken. Ik dacht: wat als die androïde juist niet gevaarlijk is, maar beschaafder dan de mens? Want zonder ego en geheel gericht op zijn taak een ander gelukkig te maken? Op een of andere manier werd dat direct grappig toen ik de eerste scène schreef, een blind date met de robot.”

In sciencefiction zijn liefdesbots meestal vrouwen die zich tegen de man keren. Waarom is dat, denkt u?

„Omdat mannen worden gesocialiseerd om vrouwen te objectiveren en te denken dat een geliefde er is om hen te dienen. Maar dat is wel gemengd met schuldgevoel. Een man als liefdesobject bevreemdt je: Alma is zo niet opgevoed. Daarom is het zo grappig als zij Tom commandeert: laat je piemel zien. Als Tom dan zijn broek laat zakken, ontstaat een heel ongemakkelijke mix van gentleman, macho, slaaf en baby.

„Typerend is ook dat Alma aan het eind een oudere man ontmoet, dokter Stuber, met een vrouwelijke liefdesbot. Hij zegt: ‘Ik onderhandel nu voor hoeveel geld ik haar mag houden.’ Voor hem voelt het niet vreemd dat iemand al je wensen, dromen en behoeftes bevredigt.”

Is Tom een soort Pinokkio? In zijn ijver Alma te doorgronden lijkt hij steeds menselijker te worden.

„Ik probeer u soms medelijden te laten voelen voor Tom, die eenzaam lijkt en een beetje pathetisch in zijn wens om alles goed te doen. Ik ben trots op dat momentje waar hij zijn hoofd even tegen een glascontainer laat rusten. Machinaal falen en bedroefdheid suggereert dat.”

Op zeker moment wil Alma ontbijt maken voor Tom en beseft: ik hou mezelf voor de gek. Hoe is dat vanuit het perspectief van de robot?

„Een interessante kwestie: wat wil de robot? Wil de robot wat? Op zeker moment denk je: ze kunnen echt een koppel worden. Maar dan besef je hopelijk ook: hij leeft niet, hij droomt niet, hij begeert niet. Hij is een machine. Hij heeft geen perspectief.”

Toch: u laat Alma in uw film verborgen poëzie in spijkerschrift onderzoeken, een dode, administratieve taal. Zoiets als programmeertaal eigenlijk. Is Tom wel zo dood als u beweert?

„Ik ben eerlijk gezegd meer geïnteresseerd in menselijke liefde dan in hoe het is om een machine te zijn. Wat mij boeit, is dat Alma bijna onvermijdelijk voor Tom valt. Juist omdat hij geen man is en zij hem niet begrijpt, fascineert Tom haar en gaat ze hem observeren. En dat is natuurlijk dé manier om verliefd op iemand te worden. Dat vond ik grappig.”

Tom lijkt ook haar ideale therapeut.

„Ja, omdat er bij hem niets op het spel staat, er zijn geen achterliggende motieven. Hij constateert gewoon: interessant, je gedraagt je dus zo uit volstrekt egoïstische motieven. En dat ervaart ze niet als terechtwijzing, hij wil haar alleen begrijpen.”

Alma is cynisch over geluk. ‘Serotonine, dopamine, joepie.’ Dat werpt de oude vraag op of mensen een zekere onvrede nodig hebben om gelukkig te zijn.

„Alma heeft een romantisch concept van ware liefde. Die ontstaat uit vrije wil, je verspilt je emoties aan iets dat geprogrammeerd is om jou te beminnen. Voor mij is dat de kern. Wat is de waarheid van onze gevoelens? Bestaat onbaatzuchtige liefde of is het louter behoeftebevrediging? Bestaat vrije wil of is er alleen chemie?”

„Dat ik dat open laat, anders valt er niks meer te beleven in het theater en de bioscoop. Maar voor mij is het essentieel dat Tom zegt: ik ben geprogrammeerd met woede, ik kan woede nadoen, maar ik weet niet wat woede is.”

In uw film denkt men na over burgerrechten voor algoritmes. Waarom zouden gevoelens die digitaal in plaats van chemisch worden opgewekt onecht zijn?

„Liefde is het vraagteken in deze film. We weten dat veel gedrag onderhandeling is: als ik dit doe krijg ik dat ervoor terug. Wij willen dat de ander alles uit vrije wil doet, maar weten dat nooit zeker. Onze emotionele dialoog is te complex gecodeerd om de ander echt te begrijpen.”

Je kan ook zeggen: alleen bij een algoritme vind je ware liefde. Die hoeft er immers niks voor terug.

„De oude man, dokter Stuber, zegt tegen Alma: ‘Niemand was ooit zo lief voor mij als deze robot. Ik was eenzaam, dodelijk eenzaam.’ Hoe kan je dan zo arrogant zijn hem te verwijten dat hij haar wil houden? Het is gecompliceerd, dat heeft deze film mij wel geleerd.”

De beste filmstukken, interviews en recensies van de nieuwste films

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.