Nog maar een jaar geleden borrelden kolkende lavastromen omhoog uit de vulkaan Kilauea op Hawaï. De immens hete massa blokkeerde wegen, overstroomde akkers en velden en bereikte uiteindelijk de kust en kwam in aanraking met het koude zeewater, waardoor het ontplofte en tot minuscule glasscherven stolde, oftewel: gloednieuw zand.

Uiteindelijk ontstonden nieuwe strandjes, zoals het Pohoiki-strand met zwart zand dat zich uitstrekt over een afstand van driehonderd meter op het Big Island van Hawaï. Wetenschappers in het gebied weten niet zeker of dit strandje meteen werd gevormd toen de vulkaan in mei 2018 uitbarstte of dat de lava pas in augustus in zee begon te vloeien. Maar op basis van monsters die van het pasgeboren zand zijn genomen, weten ze wél dat het nu al vervuild is met honderden kleine stukjes plastic.

De vondst op het Pohoiki-strand maakt opnieuw duidelijk dat plastic waarschijnlijk op geen enkel strand in de wereld ontbreekt, ook niet op de meest maagdelijke.

Microplastic bestaat uit minuscule fragmenten van plastic met een doorsnede van minder dan vijf millimeter. Soms zijn de fragmenten niet groter dan een zandkorreltje, zodat met het blote oog niet is te zien dat het Pohoiki-strand niet langer ongerept is.

“Het ziet er schitterend uit,” zegt Nic Vanderzyl, student van de University of Hawaii in Hilo die het plastic op het strand ontdekte.

Vanderzyl zag het nieuwe strandje als een uitgelezen kans om nieuwe afzettingen te bestuderen die mogelijk nog door geen enkele menselijke activiteit waren beïnvloed. Hij nam twaalf monsters op verschillende plekken op het strand. Met behulp van een oplossing van zinkchloride, dat een grotere dichtheid heeft dan plastic maar zwaarder is dan zand, kon hij de beide bestanddelen van elkaar scheiden: het lichtere plastic kwam bovendrijven terwijl het zwaardere zand naar de bodem zonk. Deze gebruikte methode werd in 2017 beschreven in het tijdschrift Environmental Pollution.

Vanderzyl vond gemiddeld 21 stukjes plastic per vijftig gram zand. De meeste fragmenten waren volgens hem microvezels: haardunne draadjes, afkomstig van veelgebruikte synthetische stoffen als polyester en nylon. Ze komen via het spoelwater van wasmachines in zee terecht of laten direct los van de kleding van badgasten.

Volgens Steven Colbert, marien ecoloog en de academische mentor van Vanderzyl, is het plastic waarschijnlijk met de golven op het strandje aangespoeld en als minuscule zandkorreltjes uit het water gefilterd. Het zand van het Pohoiki-strand bevatte 30 tot 50 procent van de hoeveelheid plastic vergeleken met de monsters van het zand van de twee naburige stranden, die niet bij vulkaanuitbarstingen werden gevormd. 

Vanderzyl en Colbert zijn van plan om het Pohoiki-strandje in de gaten te blijven houden en te meten of de hoeveelheid plastic in de toekomst toeneemt of hetzelfde blijft.

“Ik wilde het niet vinden,” zegt Colbert over het microplastic in de monsters van Vanderzyl, “maar ik was eerlijk gezegd niet verrast.”

“We hebben dat romantische beeld van een afgelegen en ongerept tropisch strand, zoals het strand waarop Tom Hanks aanspoelt [in de film Cast Away], maar dat soort stranden bestaan niet meer”, zegt Colbert.

Plastic, waaronder microplastic, wordt inmiddels aangetroffen op enkele van de meest afgelegen stranden ter wereld, op onbewoonde eilandjes.

Wetenschappers duiden de huidige staat waarin de wereldzeeën verkeren vaak aan met de term ‘plasticsoep’. Het microplastic is zó overvloedig aanwezig dat het op de meest afgelegen plekken in de wereld uit de lucht regent en ook in het meeste tafelzout wordt teruggevonden.

Onduidelijk is nog welke invloed al dit plastic op mariene ecosystemen zal hebben, maar wetenschappers vrezen dat het gevaar oplevert voor de wilde flora en fauna en voor de volksgezondheid. Talloze keren zijn grote zeezoogdieren als walvissen met ingewanden vol plastic aangespoeld, en onlangs ontdekten wetenschappers dat zelfs vislarven in de eerste dagen van hun leven al microplastic binnenkrijgen.

Anders dan grotere stukken plastic als zakken en rietjes, die verzameld en afgevoerd kunnen worden, is microplastic tegelijkertijd rijkelijk en onzichtbaar aanwezig. Uit een onderzoek dat eerder deze maand verscheen, bleek dat bij het schoonmaken van stranden nog vaak miljoenen stukjes microplastic achterblijven.

Milieugroepen als het Hawaii Wildlife Fund werken nu samen met universiteiten om schoonmaakapparaten te ontwikkelen die stranden als een soort stofzuiger kunnen reinigen: ze zuigen het zand op en filteren het microplastic eruit. Maar door het gewicht en de kosten van dit soort machines en het feit dat ze niet alleen zand maar ook microscopische organismen opzuigen, kunnen ze alleen op de meest vervuilde stranden worden ingezet.

Hoewel het Pohoiki-strandje nu al vol plastic ligt, zal het nog enige tijd duren voordat het kan wedijveren met het beruchte ‘afvalstrand’ van Hawaï.

Vanderzyl hoopt volgend jaar naar het Pohoiki-strand terug te keren om te onderzoeken hoe het is veranderd, maar volgens Colbert blijkt uit zijn voorlopige gegevens dat de vervuiling van stranden meteen na hun vorming begint.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com

Negen miljard kilo plastic belandt jaarlijks in de oceaan. Meer informatie over de plasticsoep en wat je daar zelf tegen kunt doen, vind je op natgeo.nl/stopmetplastic.