Home » Achtergronden » Boeddha en zijn innerlijke verlichtingsstrijd

Deze maand vieren alle boeddhisten Vesak, dat de dag van de Verlichting in Bodhgaya memoreert. Oftewel het moment dat sterfelijk-mens Gautama een Boeddha, hij die perfecte wijsheid en compassie bereikt heeft, werd.

Ik wil het deze keer vooral hebben over de, buitengewoon menselijke, twijfels en innerlijke tweestrijden die Gautama voor dat moment had. Want eerlijk gezegd heb ik daar in mijn dagelijkse beoefening meer aan dan aan alle juichverhalen over Boeddha die dit-en-dat-advies gaf. Juist de menselijke kant van de oude Indiase wijze kan soms meer inspireren dan zijn bovenmenselijke kant. En tot slot krijg je zelfs een stukje analoge inspiratie uit andere religies.

Het begin kennen we allemaal wel: Gautama het rijkeluiszoontje, de zoon van het Shakya-stamhoofd dus in de volksmond een prins, merkte langzaamaan dat geld niet gelukkig maakt. In wat de ‘vier ervaringen’ genoemd wordt, en die evengoed reflecties van deze opgroeiende prins kunnen zijn, realiseerde hij zich dat ziekte, ouderdom en dood bij het leven horen. En de aanblik van een shramana, een bedelmonnik binnen de toenmalige Brahmanistische cultuur, gaf hem de inspiratie dat de problemen rond ziekte/ouderdom/dood misschien wel oplosbaar waren. Of tenminste dat het spirituele pad je leerde beter met het leven om te gaan dan het ‘gelukkige’ bestaan als rijkeluis-prins; hoewel hij in de ogen van zijn medemensen echt niets te klagen had in zijn paleizen en met zijn vrouw Yashodara en zoontje Rahula.

Het waren dus die levensvragen die hem inspireerden om uit het paleis weg te sluipen en bedelmonnik te worden. Hij zocht échte wijsheid en deed dat omdat hij zich realiseerde dat ziekte etc. onontkoombaar waren, maar dat in onze houding tegenover gezond-en-eindig leven het probleem lag. Dus een heel stuk compassie zat ook al in Gautama’s bagage. Boeiend genoeg claimde geen der toenmalige leraren/bedelmonniken expliciet wijsheid en compassie te bieden; de nadruk lag op meditatie/verstilling, en wie daarvan voldoende diepe niveaus bereikt had zou vanzelf antwoorden op de levensvragen krijgen.

De eerste mede-shramanas die hij tegenkwam leerden hem een aantal meditaties. Toen hij vroeg waar hij de allerhoogste technieken kon leren, die écht zijn vragen zouden helpen beantwoorden, noemden velen de naam Alama Kalama. Dus, met enkele tussenstops bij kluizenaarsplaatsen, trok hij naar Alama’s ashram. Die hem met genoegen in het ‘pad van Dhyana’ (hogere meditatie) initieerde. Na enkele maanden had Gautama alles onder de knie, maar nog steeds geen begin van antwoord op zijn levensvragen. Navraag leerde hem dat een andere yogi, Udakka, nóg diepere meditaties kon uitleggen.

Dus trok Gautama verder, en ook Udakka accepteerde hem als leerling. Na relatief korte tijd beheerste onze ex-prins ook dit niveau. En Udakka, inmiddels op leeftijd, bood hem aan om de rechterhand-leraar en beoogd opvolger te worden in zijn veelbezochte ashram. Gautama echter worstelde nog steeds met zijn levensvragen, en ondanks zijn bereikte diepe verstilling bleef een antwoord daarop uit. Met dankbaarheid vroeg hij Udakka daarom toch maar verder te mogen reizen, en dat werd toegestaan.

Ook in zijn volgende fase, extreme ascese, beoefende Gautama het Ehipassiko-principe. Oftewel  “probeer, en zie voor jezelf of het werkt”. En dat deed hem uiteindelijk, uitgestoten door al zijn shramana-vrienden, belanden onder een Bodhiboom in het dorpje Bodhgaya.

Hij besloot, inmiddels voldoende gevoed, om te gaan ‘mediteren tot zijn levensvragen beantwoord waren’. Met andere woorden tot hij een niveau van wijsheid en compassie bereikt had ver voorbij wat hij tot dan toe geleerd had. De teksten vertellen dat hij nogal wat uitdagingen kreeg die hem wilden laten stoppen; maar ook hulp, daar kom ik straks op terug.  De uitdagingen zijn gepersonifieerd door Mara, ons innerlijke ‘duiveltje’. Eerst zat hij vol met gedachten aan zijn rijkeluisleventje, dat hij als verloren-zoon zó weer had kunnen terugkrijgen. Dit wordt in de teksten uitgebeeld door een groep zingende nimfen, de dochters van Mara, die alle pluspunten van het rijkeluisbestaan bezingen en Gautama met hun schoonheid willen verleiden en betoveren. Gautama sprak tot de nimfen ‘ook jullie zullen ziekte, ouderdom en dood niet stoppen’ en de fraaie Temptation Island-verleidsters losten in het niets op…

Vervolgens zond Mara zijn leger van twijfel-en-wanhoop zaaiers op Gautama af. Ook deze krachten kennen we maar al te goed in lange meditaties; alle zelfbeklag kwam in zijn gedachten voorbij zoals ‘verlichting is voor een ander tijdperk, in mijn leven zijn de omstandigheden gewoon te zwaar’ en ‘ik ben slechts een mens, dit Pad eist bovenmenselijke krachten’. Soetra’s beelden dit echt uit als een mythisch leger van ork-achtige soldaten die met hun pijl en boog wel even Gautama’s opgeblazen luchtkasteel van bovennatuurlijke antwoorden lek zouden schieten. Gautama antwoordde met ‘ik ga voorbij aantrekking en afstoting, er is geen Ik die je bang kunt maken, het bovenmenselijke is binnen bereik’; de legers vielen in stofwolken uiteen en uit de aarde ontsproten massa’s lotusbloemen.

Je ziet hoe vastberadenheid vele twijfels kan helpen overwinnen. Het toont ook dat gebrek aan integratie tussen je idealistische kant en je ‘gehechte’ kant minstens tot aan de verlichting voortduurt. Schaam je er dus niet voor, ook al heeft je meditatie al heel wat meer integratie in je leven gebracht dan je vroeger had; Dharma-volger zijn is een constant evoluerend pad, geen vaste status.

Met deze drie levensfasen, prins-shramana-Bodhgayazitter, heb je de voor ons stervelingen relevante twijfels wel gehad. Voor de volledigheid zij vermeld dat Boeddha wel degelijk nog twijfels overhield na verlichting; dat komt omdat een verlichte wél ieders karma en verleden kan doorzien maar níet geheel de toekomst kan voorspellen. Een duidelijk geval waren zijn langdurige twijfels na de verlichting of hij überhaupt met mensen er wel over kon praten. De smeekbede van Brahma Sahampati, ‘dat er mensen rondliepen met slechts een weinig stof in de ogen dus dat lesgeven zin had’, gaf de doorslag.

Overigens raadde Boeddha zijn volgelingen volop aan om te blijven twijfelen, toetsen, checken of ze wel op de goede weg waren. In een eerder praatje heb ik dit uitgewerkt, met verwijzingen naar o.a. de Kalama soetra en de Gotami soetra. En die check kan leiden tot bijsturen, met desnoods wisselen van leraar en beoefening, als hij negatief uitvalt. Maar een belangrijke voetnoot ter aanvulling: als de twijfels door je eigen ego (geloof in een permanent zelf) komen dan zou je dezelfde tegenstand gaan tegenkomen op welk ander spiritueel pad ook. Vroeger of later zul je daar overheen moeten komen, dan is weer doorzettingsvermogen nodig. Mooi is dat je deze kom-en-zie criteria herkent in hoe Gautama zich gedroeg bij Alama Kamana en Udakka, dus de regels zijn echt op ervaring gestoeld!

Een zijspoor, maar niet onbelangrijk; ook omdat ik daarna een stukje inspiratie erbij haal uit een westers-mythisch gebed. Je zag in het levensverhaal van Gautama (en Boeddha) volop deva’s opduiken, zoals Mara en Brahma Sahampati. Die zijn deel van de grotere groep mythische figuren in de diverse boeddhistische scholen, zie bijvoorbeeld dharma van buiten of van binnen, reflecties op de Mahanama soetra.

Overeenkomsten en verschillen tussen boeddhistische mythische figuren met het bovennatuurlijke in theïstische religies zoals het christendom kunnen we dagenlang over praten. Maar om een lang verhaal kort te maken is het veilig om deze deva’s (en de yidams van het latere boeddhisme) primair te interpreteren als stukjes van je eigen psyche en onderbewustzijn. En op dat vlak kun je ook kruisbestuiving vinden met religies als het mystieke christendom; de Heilige Geest is evenzeer een stuk psyche als dat hij misschien buiten ons bestaat. Deze positieve mythische stemmen geven je kracht, dus het zijn uiteindelijk symbolen om meer wijsheid en mededogen te ontwikkelen; en daarmee je innerlijke negatieve krachten, zoals nimfen-van-hechting en ork-soldaten-van-twijfel, te helpen overwinnen.

In het verlichtingsverhaal van Gautama/Boeddha zitten negatieve stemmetjes zoals Mara, maar ook deva’s die hem een duwtje in de rug gaven. In een dialoog waarin Mara hem beschuldigde ‘geen kans te maken op verlichting omdat hij te diep in hechtingen en twijfels zat’ raakte Gautama met zijn hand de aarde aan, en de Godin van de Aarde antwoordde ‘ik ben ervan getuige dat deze persoon lang genoeg geoefend heeft, en de Verlichting gaat bereiken’. Na de eerdere afstraffingen die Mara’s nimf-dochters en Ork-soldaten al gekregen hadden in Bodhgaya was deze getuigenis de druppel die de emmer deed overlopen, en Mara met (gepunte) staart tussen de benen deed afdruipen. En toen enige tijd later Boeddha’s inzinken van zijn verlichtingservaring verstoord dreigde te worden door een urenlang gigantisch onweer met moessonregen, beschermde de Koning der Nagas (slangen) hem door zich als een grote paraplu boven hem uit te strekken. Dus mythische wezens kunnen heilzaam en onheilzaam zijn…

Er zijn twee soorten twijfel. De ‘gezonde’ twijfel of je wel op het juiste spirituele pad zit (linksboven) stuurt slechts je ontwikkeling bij, en zal je nog steeds dichter bij wijsheid en compassie brengen. En de ‘ongezonde’ twijfel, oftewel de orksoldaten plus de nymf-verleidsters van Mara, stoppen je ontwikkeling en brengt je weer terug bij Af – oftewel het oude slappe gehechte leventje. Misschien met sexy nieuwe namen zoals ‘carrièrestap 2.0’ of ‘ideale levenslange partner 4.0’ maar uiteindelijk gewoon oude wijn in nieuwe zakken. Aan jou om samen met spirituele vrienden en te bepalen in welk vak je eventuele twijfel geplaatst moet worden…

Dan, zoals wel vaker, een stuk muziek wat mij inspiratie gegeven heeft op het Dharma-pad. Het komt uit de jaren ’80, van de Amerikaanse bijna-eendagsvlieg-band Mr. Mister. https://www.youtube.com/watch?v=V6gX7lq6cxk En zoals velen zullen weten betekent de titel, ‘Kyrie Eleison’, zoiets als ‘Heer heb medelijden met mij’. Zoals ik de tekst interpreteer zit dit dicht bij de Heilige Geest, dus een wens om jezelf kracht te geven en ondanks tegenspoed en twijfels door te zetten.

The wind blows hard against this mountainside Across the sea into my soul It reaches into where I cannot hide Setting my feet upon the road

My heart is old, it holds my memories My body burns a gem-like flame Somewhere between the soul and soft machine Is where I find myself again

Deze coupletten zetten de toon: de ik-persoon zit met serieuze tegenspoed in zijn plannen. En dat leidt tot twijfel, tot piekeren waarom hij op pad gegaan was, welke herinneringen daar achter liggen.

Kyrie Eleison down the road that I must travel Kyrie Eleison through the darkness of the night Kyrie Eleison where I’m going, will you follow? Kyrie Eleison on a highway in the night.

Maar toch roept hij hulp in, van de beschermende krachten. Want hij weet dat het een ‘must’ is, hij wil zich niet door de twijfel laten stoppen. En die beschermer kan helpen de donkere nacht te overwinnen. Het doet sterk denken aan de krochten in zijn geest die Gautama onder de boom tegenkwam, de Mara-nimfen en de Mara-orksoldaten; en de wilskracht waarmee onze held beiden wist te overwinnen!

When I was young, I thought of growing old Of what my life would mean to me Would I have followed down my chosen road Or only wished what I could be?

Ook hier weer retrospectie: volgen van de ‘chosen road’ waardeert de ik-persoon toch het meeste.

De hele crux van de tekst is hoop en doorzetten. Ook al lijkt het of je hele huidige wereld op instorten staat, of er niemand meer in je gelooft. Je gelooft wél in je eigen idealen, dat is de weg-die-je-wilt-volgen, en dat geeft je de energie om door te bijten en uiteindelijk net als Boeddha het ongelijk van de twijfelaars te bewijzen.

Terug naar Gautama’s (en Boeddha’s) twijfels. Enerzijds leert Boeddha/Gautama je dat een gezonde dosis scepsis prima is. Je mag geregeld een ‘sanity check’ doen of datgene wat je gezegd wordt en wat je beoefent voor jou correct werkt. Ehipassiko, kom-en-zie-voor-jezelf. Anderzijds leert hij dat je doorzettingsvermogen moet tonen. Na je A-zeggen op het spirituele pad, en je voornemen de queeste naar verbetering te volgen, is het verstandig om ook B te zeggen.

Dit zijn allemaal geen ver van je bed-idealen, maar is de dagelijkse praktijk van boeddhisme. Ook al zijn er ‘verleidingen’ om je heen (zoals Temptation Island-bezoekers betaald door Mara) en kans op hoon van je oude vrienden (zoals Mara’s orks): negeer die tegenwerking. En het kan ondersteunen om innerlijke krachten op te roepen die ze helpen overwinnen.

Dus ja, uiteindelijk is dit een strijd binnen je eigen geest. Deze helpers, of het nu delen van je eigen psyche zijn of misschien wel buiten ons bestaand, brengen je verder op de weg die je wilt gaan door het duister van de nacht. En de westerse Kyrie Eleison-inspiratie is daarvan een even goede poëtische uitdrukking als Aziatische teksten, met dank aan Mr. Mister!

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Geluk Tags: vesak

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen? 's ochtends om 7:00 's avonds om 19:00

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Juist spreken bestaat uit: Onthouding van het vertellen van leugens Onthouding van het spreken van lasterende taal Onthouding van het spreken van harde woorden Onthouding van onzinnig gepraat

Dit zijn de regels voor het reageren op deze site.

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

In het boekje “De jonge filosoof” wordt een zekere Christoph opgevoerd, die in de bibliotheek een boek vindt van David van Goorle. Dit is het kleinere boek “Idea Physicae”, maar dan in het Nederlands. Christoph vindt met andere woorden de (niet bestaande) Nederlandse uitgave” Schets van de Natuur” in de bibliotheek.

‘Waarom is de burger boos?’ is volgens de geschiedkundige Maarten van Rossem gemakkelijk en ook wetenschappelijk verantwoord te beantwoorden, schrijft hij in zijn boek Waarom is de burger boos? De burger is boos, omdat hij bezorgd is over de omvangrijke immigratie en de veronderstelde negatieve effecten op onze samenleving. Dit artikel geeft een indruk van zijn boek, met aanvullingen van de socioloog Anton Zijderveld.

De rede kan ons tot overtuigingen leiden of laten twijfelen, maar alleen gevoelens zetten ons volgens Hume aan tot daden. Hume onderscheidt primaire indrukken en secondaire. Gevoelens zijn secondaire indrukken, want ze zijn als het ware een reactie op primaire indrukken, zoals pijn of genot.

Rob van Boven en Luuk Mur - 20 april 2022

We houden van categorieën. Deze ouders zijn fout, en die pleegouders zijn goed. Zou het kunnen zijn dat er bij die foute ouders ook sterke punten zijn? En kan het zijn dat pleegouders ook hun problemen hebben? Wat voor boodschap krijgt een kind dat bij de ouders weggehaald is, bijvoorbeeld vanwege de toeslagenaffaire. Je ouders zijn slecht, fraudeurs, oplichters. Je bent nu bij ons en wij zijn goed?

In de ogen van de nieuwrechtse populisten is de gewone man de dupe van de globalisering en de immigratie, die hem dreigen weg te vagen. Deze taal verstaan de progressieven niet en ze staan met een mond vol tanden. Dit populisme gaat over identiteit en gemeenschap en dit bezorgt weldenkenden koude rillingen, aldus de auteur. Ook hierdoor werden de uitwassen van de globalisering en de immigratie niet ingezien. Deze populisten richten hun pijlen dan ook op de ‘de zelfgenoegzame, progressieve elite’, die een betere wereld had willen bewerkstelligen, maar ‘intussen de gewone man doodgemoedereerd aan zijn lot overliet.’

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen .

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens